مقدمه
در مراقبت از حیوانات کوچک ــ از سگ و گربه گرفته تا خرگوش یا خوکچه‌های هندی ــ مواجهه با زخم یکی از چالش‌های روزمره‌ی کلینیکی است. اما حقیقت این است: تسلط بر فرایند ترمیم زخم می‌تواند نتیجه جراحی را بهبود بخشد، هزینه درمانی را کاهش دهد و تجربه حیوان و صاحبش را به سطح بالاتری ارتقا دهد. در این مطلب، ما به بررسی سه مرحله اصلی ترمیم زخم، عوامل مؤثر بر کندی فرآیند، و نکات مدیریتی کاربردی می‌پردازیم.
مراحل ترمیم زخم
فاز اول — التهاب (Inflammatory Stage)
ابتدا پس از ایجاد زخم یا آسیب، بدن با مکانیسم‌های هموستاز و لخته‌سازی شروع می‌کند، سپس گشاد شدن عروق و مهاجرت لکوسیت‌ها برای پاک‌سازی نسوج و میکروب‌های باقی‌مانده صورت می‌گیرد. نوتروفیل‌ها اولین خط دفاع هستند؛ پس از آن مونوست‌ها/ماکروفاژها وارد عمل می‌شوند و فاکتورهای رشد را آزاد می‌کنند. این فاز عمدتاً طی 24 تا 48 ساعت آغاز می‌شود.
فاز دوم — تکثیر (Proliferative Stage)
در این مرحله فیبروبلاست‌ها چارچوب فیبرینی روی زخم می‌سازند، بافت گرانولاسیون شکل می‌گیرد، رگ‌زایی افزایش می‌یابد و مهاجرت سلول‌های اپیتلیال شروع می‌شود. این فاز معمولاً از روز سوم به بعد دیده شده و در حیواناتی با سلامت مناسب طی چند روز بیشتر رخ می‌دهد.
فاز سوم — بازسازی (Remodeling Stage)
کلاژن تشکیل‌شده در فاز قبل بازچینی می‌شود و مقاوم‌تر می‌گردد. مقاومت زخم به تدریج افزایش می‌یابد و روند می‌تواند ماه‌ها تا حتی دو سال ادامه یابد. نکته مهم: زخم هرگز به مقاومت نسج سالم بازنمی‌گردد و عموماً ۱۵ تا ۲۰٪ ضعیف‌تر باقی می‌ماند.
عوامل مختل‌کننده ترمیم زخم
چند عامل مهم که بسیار در کلینیک دامپزشکی دیده می‌شوند:
شرایط فیزیکی محیط زخم: دما، کشش، فشار باد یا کشش بافت می‌تواند روند را تا ۲۰٪ کند کند.
وضعیت سیستمیک حیوان: کم‌خونی، سوءتغذیه، چاقی، بیماری‌های مزمن (مثلاً دیابت در گربه‌ها) همه عامل خطر هستند.
داروها و درمان‌های جانبی: مصرف طولانی‌مدت کورتیکواستروئید، فشار تابش، پانسمان‌های نامناسب یا پرزدار می‌توانند ترمیم را مختل کنند.
نکات مدیریتی کاربردی
قبل از هر درمان، ارزیابی اولیه حیوان و تصحیح شوک یا کمبود گردش اهمیّت دارد.
لوازم اولیه: لَواژ زخم با حجم زیاد و فشار مناسب (~7–8 psi) و حذف فوری نسوج نکروزه‌شده.
انتخاب پانسمان استریلِ بدون پرز، و حفظ جریان خون به بافت پیرامون زخم.
در زخم‌های مشکوک به عفونت، نمونه‌گیری برای کشت ضروری است، و تا زمان جواب، درمان طیف وسیع شروع شود.
در زخم‌های آلودۀ شدید، بررسی گزینه‌هایی مثل بستن تأخیری (Delayed Primary Closure) یا ترمیم ثانویه (Second-intention healing) منطقی‌تر است.
جمع‌بندی
درک عمیق و کاربردی از مراحل ترمیم زخم، و نیز شناخت عوامل مختل‌کننده آن، به دامپزشکان قدرت می‌دهد که به تصمیمات دقیق‌تری درباره بخیه، پانسمان، زمان بست و مراقبت بعدی برسند. تیم ما در VetExamPrep آماده است تا پشتیبان شما در مسیر آموزش و افزایش کیفیت خدمات کلینیکی باشد.
