مقدمه: کتوز در گاوهای شیری چیست؟
کتوز که با نام هیپرکتونمی نیز شناخته می‌شود، یک اختلال متابولیکی شایع در گاوهای شیری به‌ویژه در اوایل دوره شیردهی است. این بیماری ناشی از تعادل منفی انرژی (NEB) بوده و با افزایش سطح اجسام کتونی در خون، ادرار و شیر مشخص می‌شود. مدیریت صحیح کتوز می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی در حفظ سلامت گله و افزایش تولید شیر داشته باشد.
علل بروز کتوز در گاوها
در اوایل شیردهی، نیاز انرژی گاو برای تولید شیر بیشتر از انرژی دریافتی از خوراک می‌شود. این وضعیت منجر به:
- تجزیه چربی‌های بدن: در این فرآیند اسیدهای چرب غیراستریفیه (NEFA) آزاد می‌شوند.
- تولید اجسام کتونی: کبد اسیدهای چرب اضافه را به اجسام کتونی مانند بتا-هیدروکسی‌بوتیرات (BHB) تبدیل می‌کند.
- تعادل منفی انرژی: افزایش بیش از حد اجسام کتونی باعث کتوز بالینی یا تحت‌بالینی می‌شود.
انواع کتوز در گاوهای شیری
- کتوز اولیه: ناشی از دریافت ناکافی انرژی از خوراک.
- کتوز ثانویه: در اثر بیماری‌های دیگر مانند مترایت، ورم پستان و جابجایی شیردان رخ می‌دهد.
علائم بالینی کتوز
علائم بالینی کتوز بسته به شدت بیماری متفاوت است:
- کاهش اشتها (به‌خصوص عدم تمایل به دانه‌ها)
- کاهش وزن و افت تولید شیر
- بی‌حالی و کاهش فعالیت
- بوی استون در بازدم، شیر و ادرار
کتوز تحت‌بالینی علائم واضحی ندارد اما می‌تواند به‌شدت عملکرد تولیدمثلی و تولید شیر را کاهش دهد.
تشخیص کتوز در گاوها
1. آزمایش خون
- اندازه‌گیری سطح بتا-هیدروکسی‌بوتیرات (BHB): سطح بالای 1.2 میلی‌مول در لیتر نشان‌دهنده کتوز است.
2. آزمایش ادرار و شیر
- استفاده از نوارهای تست کتون برای شناسایی سطوح استون و استواستات.
تشخیص زودهنگام با استفاده از آزمایش BHB برای جلوگیری از خسارات اقتصادی بسیار مهم است.
روش‌های درمان کتوز در گاو
درمان مؤثر بر بازگرداندن تعادل انرژی و کاهش تولید اجسام کتونی متمرکز است:
پروپیلن گلیکول خوراکی
- به‌عنوان پیش‌ساز گلوکز عمل می‌کند و تجزیه چربی را کاهش می‌دهد.
- دوز: 200 تا 400 میلی‌لیتر روزانه به مدت 3 تا 5 روز.
تزریق گلوکز وریدی
- برای موارد حاد که نیاز به افزایش سریع قند خون دارند.
استفاده از کورتیکواستروئیدها
- برای تحریک تولید گلوکز در کبد.
حمایت تغذیه‌ای
- استفاده از خوراک‌های با کیفیت بالا و متعادل از نظر انرژی و پروتئین.
استراتژی‌های پیشگیری از کتوز در گاوها
1. تغذیه مناسب در دوره قبل از زایمان
- تغذیه گاوها با جیره متعادل و پرانرژی در دوره خشک.
- جلوگیری از چاقی بیش از حد در گاوهای خشک.
2. کنترل امتیاز وضعیت بدنی (BCS)
- امتیاز مناسب بدنی در زمان زایمان: 3 تا 3.25.
3. مدیریت تغذیه‌ای پس از زایمان
- استفاده از جیره‌های پرانرژی برای تأمین نیازهای تولید شیر.
- تجویز پروپیلن گلیکول به گاوهای پرخطر.
4. پایش مداوم گله
- استفاده از آزمایش BHB برای تشخیص زودهنگام کتوز تحت‌بالینی.
تأثیر اقتصادی کتوز در گاوهای شیری
کتوز باعث کاهش تولید شیر، افت عملکرد تولیدمثلی و افزایش هزینه‌های درمان می‌شود. هر مورد کتوز می‌تواند تا 289 دلار هزینه ایجاد کند که شامل:
- هزینه‌های درمانی
- کاهش تولید شیر
- افزایش ریسک بیماری‌های دیگر
جمع‌بندی
کتوز یک اختلال متابولیکی شایع و قابل‌کنترل در گاوهای شیری است. با درک علل بروز کتوز، تشخیص زودهنگام و اجرای راهکارهای پیشگیری می‌توان از افت سلامت گله و کاهش تولید شیر جلوگیری کرد.
سؤالات متداول درباره کتوز
1. علت اصلی کتوز در گاوهای شیری چیست؟
تعادل منفی انرژی در اوایل شیردهی به دلیل نیاز بالای انرژی برای تولید شیر.
2. کتوز چگونه تشخیص داده می‌شود؟
از طریق آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح BHB یا نوارهای تست کتون در ادرار و شیر.
3. بهترین راهکارهای پیشگیری از کتوز کدام‌اند؟
تغذیه مناسب در دوره خشک، کنترل امتیاز وضعیت بدنی و مدیریت تغذیه‌ای پس از زایمان.
منابع و مطالعات بیشتر
- کتوز در گاوها - MSD Veterinary Manual
- "راهنمای تغذیه گاوهای شیری" – مجله Dairy Science
